آشنایی با پل خواجو اصفهان
به گزارش مهسان بلاگ، پل خواجو یکی از چند پل زیبا و مجذوب کننده تاریخی ساخته شده بر روی رودخانه زاینده رود است که به علت معماری خاص آن به معروفیت جهانی دست یافته است. نمای این پل در هنگام غروب را می توان وصف ناپذیر ترین تصویر اصفهان نامید.
تاریخ پیدایش پل خواجوبا توجه به آنچه در آنالیز کتاب های تاریخی معین شده، شواهد حاکی از آن است که پل خواجو در زمان شاه عباس دوم و به دستور او ساخته شده است. گویا در دوران شاه عباس دوم خرابه ای از یک پل قدیمی به نام پل حسن بیگ، مربوط به دوره تیموری در محله نزدیک اقامت خانواده پادشاهی قرار داشته است. پل حسن بیگ تخریب و به جای آن پل خواجو بنا می گردد. هدف ساخت پل خواجو راحتی عبور و مرور خاندان پادشاهی و ایجاد یک منظره زیبا برای مردم بوده است.
بنابراین به دستور شاه عباس دوم باید یک پل زیبا در این مکان که عمیق ترین نقطه رودخانه بود ساخته می شد. بنابراین پل خواجو بر روی به جای مانده پل حسن بیک، به شکل سد بند طراحی و ساخته شده است، که در زمان خود موجب شگفتی سیاحان، گردشگران و معماران جهانی شده و از همان ابتدای ساخت به عنوان زیباترین پل واقع بر زاینده رود معروفیت پیدا کرد. البته این پل در گذر زمان با اسیبهاب جدی روبرو شده و بارها بازسازی شده است.
نام های مختلف پل خواجوجالب است بدانید پل خواجو در طول عمر خود نام های بسیاری داشته است، به عنوان مثال به علت قرار گرفتن بر سر راه تکیه بابارکن الدین، با نام پل بابارکن الدین شناخته می شده است. بعلاوه در ابتدای ساخت پل، چون بر روی خرابه های پل تیموری یا پل حسن بیک ترکمان احداث شده از این پل با نام حسن بیگ یا پل تیموری یاد نموده اند. بعضی دیگر به علت وجود پل در محله حسن آباد از آن با نام پل حسن آباد یاد نموده اند. بعلاوه از نظر نزدیکی جاده اصفهان به شیراز نام پل شیراز را نیز داشته است، یا به علت اینکه گبر ها از این پل به محله خود می رفته اند به نام پل گبر ها نیز معروفیت داشته و در نهایت نام خواجو، برگرفته از نام خواجه و لقب بزرگان زمان صفوی و قرار گرفتن پل در محله خواجه های شهر بر روی این پل خارق العاده نهاده شده است و تا امروز این پل به این نام معروفیت پیدا نموده است.
معماری پل خواجومعماری این پل قدیمی به علت وجود تزئینات، نقاشی ها و کاشی کاری ها جلوه خاصی دارد. به همین علت این اثر تاریخی از جمله زیباترین پل ها در زمان خود بوده است و در بسیاری از کتب قدیمی و متون تاریخی می توان توصیفات و شعر های بسیاری را در وصف پل خواجو خواند. جالب است بدانید که پل خواجو مانند بیشتر پل های ساخته شده بر روی رودخانه ها تنها برای اتصال دو طرف رودخانه کاربرد نداشته است. پل علاوه بر اتصال ضلع شمالی و جنوبی رودخانه کاربرد سد بند نیز داشته است. با بالا بردن دریچه های پل، آب تا ارتفاع 6 متری بالا می آمده و همین موضوع باعث می شده که یک دریاچه مصنوعی ایجاد گردد. ترکیب این دریاچه با طبیعت سرسبز اطراف پل خواجو منظره بسیار زیبایی ایجاد نموده و پل خواجو را به یک مکان سرگرمیی تبدیل می نموده است. اگر به دقت به پل خواجو نگاه کنید در دو ضلع شرقی و غربی ساختمانی با عنوان شاه نشین (بیگلربیکی) همراه با چند اتاق تزئین شده با نقاشی وجود دارد، که محل سرگرمی خانواده شاه و بعلاوه محل اقامت آن ها هنگام برگزاری مسابقات شنا و قایقرانی بر روی این دریاچه مصنوعی بوده است.
بعلاوه با بستن دریچه های آب و با بالا آمدن آب رودخانه در ماه های تابستان امکان آبیاری درختان و زمین های اطراف رودخانه راحت تر فراهم می شده، البته این امر در بالا بردن میزان آب چاه های موجود در شهر نیز موثر بوده است. بنا به متون تاریخی پل خواجو چهار طبقه داشته که طبقه فوقانی آن در طول تاریخ تخریب شده است. تخریب پل خواجو تنها به تخریب طبقه فوقانی آن محدود نمی گردد، بلکه این پل حوادث بسیاری را پشت سر گذاشته است تا امروزه با طولی به میزان ای 132 متر و عرض 12 متر خود را به عنوان یکی از نماد های شهر اصفهان به جهانیان معرفی کند.
ساختار طبقه دوم پل کاملا متفاوت از طبقه زیرین آن است. قسمت بالایی پل، شامل یک جهت عبور اصلی برای سواره و در دو طرف آن محل عبور باریک با طاق نما برای عبور افراد پیاده ساخته شده است. اما قسمت زیر پل شامل 21 تالار یک شکل است که با فاصله جدا از یکدیگر قرار گرفته اند تا در فضای موجود بین آن ها نور به میزان کافی در فضا وجود داشته باشد. این قسمت از پل مشرف به پله های است که به کف رودخانه منتهی می شوند.
نکته بسیار جالب در ساخت این پل این است که، برای مقاومت بیشتر پل در اطراف پایه های پل کف رودخانه را سنگ چین نموده اند تا از پوسیدگی و فرسایش پایه های پل در برابر آب جلوگیری گردد. همین موضوع علت اصلی مقاومت این پل در برابر جریان شدید آب بوده است، بعلاوه در معماری این پل از سنگ های با قطعات گرد به عنوان پایه و پی پل استفاده شده است، ابعاد بزرگ پایه های پل و سطح اتصال بیشتر پل با کف رودخانه علت پابرجا ماندن این پل بزرگ در گذشت این همه سال است. بهتر است بدانید که آنالیز های بیشتر در مود ساخت پل نشان می دهد وجود آب شکن های پله ای از شدت فشار آب بر روی پل میکاهد، بعلاوه شکل نوک تیز ستون ها همانند آب شکن عمل نموده و نیروی وارد شده از سمت آب را بر روی ستون های پل به حداقل می رساند همین امر نیز در کاهش فشار از روی پایه های پل موثر است.
معماری به کارگرفته شده در پل خواجو مانند دیگر معماری های اسلامی ایران دارن تقارن، گنبدی شکل های منظم همراه با قرینه و دوران است. علاوه بر کابرد های متعدد این پل و ساختار مستحکم آن می توان در آن ظرافت، زیبایی و تناسب را مشاهده کرد. مصالح به کار رفته در ساخت پل خواجو بسیار هوشمندانه انتخاب شده است، برای ساخت پایه های پل و قسمت زیرین پل خواجو از سنگ استفاده شده است و از آجر برای پوشش پل و ساخت طاق های پل استفاده شده است از گچ نیز برای، اتصال کاشی (کاشی های استفاده شده برای تزئین پل کاشی های تلفیقی بسیار ظریف از جنس خشت همراه با لعاب هستند که به کاشی های خشتی مشهور به هفت رنگ هستند) و برای پوشاندن درز دیوار ها و ایجاد اتصال قوی بین اجزای پل از ملات های مانند، آهک و ساروج یاری گرفته شده است. ساروج یک ملات ساخته شده به دست مردم معماران ایرانی است، که از ترکیب خاک رس، آهک و خاکستر و الیافی به نام لوئی ساخته شده از تخم و پرز های نوعی نی درست می شده است.
بهتر است اینجا اشاره کنیم که سد بند های پل خواجو که بر روی 16 دریچه ای پل قرار داشته اند از سه بخش در سه سطح مختلف تشکیل شده اند. در بخش اول، سد بند ها به شکل کشویی در پایین ترین سطح در مقابل دریچه ها قرار می گرفتند، حرکت این سد بند ها که کاملا در آب قرار داشت به شکل کشویی و مورب بوده است. در بخش دوم که دریچه از بیرون آب بسته می شدند سدبند ها به شکل قائم در شیار قرار می گرفتند و در بخش سوم برای حفظ دو سدبند بر روی دریچه در برابر فشار آب تیر های چوبی مقاومی را در پشت سدبند ها به شکل مورب قرار می دادند. بد نیست به این نکته نیز اشاره کنیم که امروزه در قسمت شرقی پل خواجو می توان مجسمه دو شیر سنگی را مشاهده کرد که بیشتر باستان شناسان معتقد هستند، این ها نمادی از مردم بختیاری و محافظان اصفهان در دوران صفویه به شمار می فرایند.
اهمیت پل خواجوپل خواجو در گذشته محل برگزاری مرنام و اعیاد مختلف به شمار رفته است و در طول عمر خود پذیرایی آیین های مختلف، مذهبی و فرهنگی بسیاری بوده است. امروزه نیز مانند گذشته مکان سرگرمی و خوشگذرانی مردم شهر اصفهان و گردشگران اصفهانی به شمار می رود، تا هنگام غروب، تماشای غروب آفتاب را در این مکان زیبا مشاهده نمایند و شب خاطره انگیزی را در کنار این اثر تاریخی سپری نمایند. هرچند که در سال های اخیر نبود آب در زاینده رود باعث شده است این پل تاریخی مانند گذشته نتواند جلوه گری کند اما همچنان با زیبایی سحر گونه خود شکوه و عظمت خود را به رخ بازدید نمایندگانش می کشاند.
منبع: سایت ستاره
منبع: راسخونtani-buy.ir: مجله تانی بای، مقالات اقتصادی و کسب و کار
bigkurosh.ir: مجله کوروش بزرگ، وبلاگ خبری، تاریخی و تحلیلی