پژوهشی که تداوم شگرف الگوی سیاست خارجی ایران معاصر را نشان میدهد - مهسان بلاگ

کتاب حاضر پژوهشی است درباره دوره ای کوتاه ولی مهم از تاریخ اقتصاد سیاسی ایران در طی جنگ دنیا دوم و رقابت دیرینه بریتانیا و روسیه (شوروی) در ایران که پیامد آن غالبا تعییین نماینده جهت گیری سیاست خارجی ایران بوده است. این پژوهش تدوام شگرفی را در الگوی سیاست خارجی ایران معاصر حتی پس از سقوط رضا شاه و ظهور نیروهای رقیب در صحنه سیاست ایران و حضور ارتش های بیگانه در کشور نشان می دهد.

کتاب از یازده فصل و دو ضمیمه تشکیل شده است. در فصل اول سعی شده است که تصویری از کشور و اوضاع آن در دوران قاجار داشته باشد. فصل دوم به روابط ایران با آلمان، شوروی و بریتانیا در دوران رضا شاه اختصاص یافته است. فصل سوم به اشغال ایران در جنگ دنیای دوم پرداخته شده است. در این فصل بی طرفی ایران در این جنگ آنالیز شده و نویسنده نشان می دهد بی طرفی بهترین گزینه ممکن در آن موقع یا به تعبیری تنها سیاست عملی برای ایران بوده است. زیرا هیچ کدام از کشورهای درگیر در جنگ هیچ پیشنهادی برای اتحاد با ایران را ندادند.

نویسنده در فصل چهارم با ارائه اسنادی از آرشیو وزارت خارجه بریتانیا سعی نموده است سیاست های بریتانیا در سقوط رضاشاه و احیای سلسله قاجار را توضیح دهد. فصل پنجم به چرایی امضای اتحاد سه جانبه میان ایران، بریتانیا و شوروی پرداخته شده است. فصل ششم به بحث درباره بحران هایی که در ارتباط با اشغال نیروهای متفقین برای کشور و دولت پیش آمده پرداخته است.

نویسنده در فصل هفتم سعی دارد که علیرغم اتحاد ایران با بریتانیا و شوروی حکومت ایران سعی دارد سیاست ها و مناسبات پنهانی را با کشورهای محور مانند آلمان را به وسیله سازمان های مخفی تعقیب کند و زمانی که می بیند که جنگ به ضرر آلمان پیش می رود سعی می نماید که جایگزینی برای آن در نظر بگیرد و در این برهه است که توجه اش به آمریکا جلب می گردد.

در فصل هشتم انتخابات مجلس چهاردهم و بازگشت سید ضیاءالدین طباطبایی به ایران و سیاست های مداخله جویانه شوروی و بریتانیا توضیح داده شده است. فصل نهم با توجه به اینکه شوروی از رابطه ایران با یک نیروی سوم آگاهی پیدا می نماید، زمان را برای ایجاد یک رژیم سوسیالیستی دست نشانده در شمال ایران مغتنم شمرده و برای رسیدن به هدف ابتدا ادعایی قدیمی در خصوص امتیازهای نفت در منطقه دشت خوریان و سپس تقاضا برای کسب امتیاز استخراج نفت در منطقه وسیعی از آذربایجان تا خراسان را مطرح می نماید.

در فصل دهم به این امر که شوروی با اعمال سیاست زور به کسب امتیاز نفت نمی گردد دست به ایجاد حکومتی دست نشانده به رهبری پیشه وری در آذربایجان می نماید پرداخته شده است. فصل یازدهم که فصل پایانی کتاب هم هست به سقوط حکومت یک ساله آذربایجان و گذر دولت ایران از بحران پیش آمده در این مدت اختصاص یافته است. در این فصل به این مسئله که ایران یک بار دیگر می تواند تمامیت ارضی و استقلال خود را حفظ کند پرداخته شده است.

نویسنده در همان صفحات نخست فصل اول به قراردادی که در زمان ناصرالدین شاه با رویتر بسته شده اشاره می نماید و نقل قولی از لرد کرزن، سیاستمدار بریتانیایی می آورد: کامل ترین و شگفت آورترین واگذاری کل منابع صنعتی یک کشور پادشاهی به یک فرد خارجی است که احتمالا هرگز به ذهن کسی در تاریخ خطور ننموده است، چه رسد به این که تحقق پیدا نموده باشد.

در صفحات پایانی کتاب آمده است: در نگرش حاکمان صدر اسلام دنیا به دو منطقه دارالحرب و دارالاسلام تقسیم شده بود. بر اساس این دنیا بینی، مسلمانان باید با دارالحرب می جنگیدند و سرزمین های آن را به دارالاسلام منضم می ساختند و این امر برای هر فرد مسلمان یک واجب کفایی بود. اروپاییان دنیا را به دنیا متمدن و دنیا نامتمدن یا وحشی تقسیم نموده بودند و رسالت اروپاییان سفیدپوست را متمدن ساختن دنیا نامتمدن البته به وسیله تصرف سرزمین و چپاول منابع طبیعی ساکنان این دنیا وحشی می دانستند، و رودیارد کیپلینگ شاعر انگلیسی قرن نوزدهم زاده هند این رسالت را در شعرش، مسئولیت سنگین انسان سفیدپوست به سفیدپوستان امپریالیست گوشزد نموده بود. زمامداران شوروی نیز دنیا را به دنیا سوسیالیسم و دنیا سرمایه داری تقسیم نموده بودند و برای رسیدن به اهداف سیاسی و مالی شان کوشیدند سرزمین هایی را به دارالشوروی ضمیمه نمایند که کردند، ولی برخلاف سلف تزاری شان، در خصوص ایران پیروز به این کار نشدند، البته نه به این دلیل که ایران نیرومندتر از اتحاد جماهیر شوروی بود بلکه به این سبب که دولتمردان ایران سیاستی هوشمندانه و فعال را در پیش گرفتند و اوضاع دنیا نیز در آن موقع برای جدا ساختن آذربایجان از ایران مساعد نبود. بنابراین فروپاشی دولت آذربایجان نتیجه زدوبندهای سری بین تهران و مسکو یا التیماتوم ترومن به استالین، که فقط در حد یک افسانه پردازی است نبود. دولت شوروی می خواست به سرعت به اهدافش در ایران برسد ولی حاضر نبود بهای سنگینی به خاطر آن ها بپردازد و در نامه استالین به پیشه وری در 18 اردیبهشت 1325 یک روز پیش از خروج کامل ارتش سرخ از ایران و ماه ها پیش از سقوط حکومت پیشه وری تلویحا به این موضوع اشاره شده بود.

اما شوروی ها متاعی پرطرفدار داشتند، و آن نظام به ظاهر سوسیالیستی بود که در تئوری مجهز به همه چیز بود، از خدا گرفته تا خرما. این همان چیزی بود که اغلب مردمان مشرق زمین را مجذوب خود می ساخت.

در قسمتی از پشت جلد کتاب نیز آمده است: نویسنده با نگاهی تحلیلی شکل گیری سیاست های داخلی و خارجی و تاثیر آن ها بر یکدیگر را روایت می نماید و با بهره جستن از اسناد سری و محرمانه و منابع معتبر نه تنها بر روایت های نادرست، تکراری و غالبا تحریف شده از تاریخ مدرن ایران خط بطلان می کشد بلکه ناگفته ها و حقایقی هرچند کوچک ولی ناشناخته را برای نخستین بار در این کتاب فاش می نماید.

dorezamin.com: دور زمین | سفر به دور زمین هیچوقت اینقدر آسون نبوده! تور ارزان، تور لحظه آخری، اروپا، تور تایلند، تور مالزی، تور دبی، تور ترکیه